Bir Felsefi Sorudan Başlamak: Gerçekten Bilmek Mümkün Mü?
İnsanlık tarihinin en eski sorularından biri şudur: “Gerçekten neyi biliyoruz ve neyi bilmek mümkün?” Epistemoloji, bilgi kuramı, bu soruyu anlamaya çalışırken, bizleri varlık, doğruluk ve güvenilirlik gibi kavramlarla yüzleştirir. Bir kişinin hakikati arayışında, bilgiye nasıl ulaştığı, hangi araçlarla doğruluğa yaklaşmaya çalıştığı, tüm bu süreçlerin etik, toplumsal ve bireysel düzeyde ne tür sonuçlar doğuracağı, her zaman tartışma konusu olmuştur. Bugün ise, hukukun işlediği bir zeminde, bu felsefi meseleler bir başka biçimde karşımıza çıkar: Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 107. maddesi.
Bu madde, tanıklık yapacak bir kişiyi, eğer kendisi ya da yakınları suçla ilişkilendirilmişse, bu kişinin savunma hakkını zedeleyebilecek şekilde zorla ifade vermeye çağrılmaması gerektiğini belirtir. Ancak, bu düzenleme sadece bir hukuki ilke değildir; arkasında derin felsefi anlamlar ve etik tartışmalar barındırır. Peki, bizler yalnızca kanunların gerektirdiği şekilde mi yaşamalıyız, yoksa etik ilkeler ve bilgiye ulaşma yolları üzerinde daha derin bir sorgulama yaparak hayatımıza yön vermeli miyiz?
Bu yazıda, CMK 107. maddesini etik, epistemolojik ve ontolojik açılardan inceleyecek, bu düzenlemenin arkasındaki derin felsefi tartışmalara ışık tutacağız.
CMK 107 Maddesi ve Etik: Savunma Hakkı ve Zorunlu İfadenin Ahlaki Sınırları
Etik, doğruyu ve yanlışı, iyi ile kötü arasındaki sınırları belirlemeye çalışan bir felsefe dalıdır. CMK 107. maddesi, adaletin işleyişi ile ilgili bir etik ikilem ortaya koyar: Bir kişinin, suç işlemiş olabileceği düşünülen bir durumda, zorla ifade vermeye zorlanması adaletin yerini bulmasını sağlar mı? Herkesin kendisini suçlayacak bir ifade vermeye zorlanmaması gerektiğini savunan bir yaklaşımla, suçluluğun kanıtlanması ve adil bir yargılama sürecinin nasıl işlemesi gerektiği üzerine derinlemesine düşünmemiz gerekebilir.
İfadenin Zorlanması: Etik Bir Zorbalık mı?
Felsefi düşünürlerden Immanuel Kant, bireylerin özgürlüğünü ve otonomisini en yüksek erdemlerden biri olarak kabul eder. Ona göre, bireyler kendi rızalarıyla hareket etmelidir, yoksa bir kişinin iradesine müdahale etmek, onun insan olma değerini ihlal etmek anlamına gelir. CMK 107. maddesi, bu bağlamda, bir kişinin ifade verme zorunluluğuna karşı çıkarak, kişinin iradesine, özsaygısına ve haklarına saygı gösterilmesi gerektiğini savunur.
Bunun yanında, John Stuart Mill’in “zarar prensibi”ne dayalı görüşleri de bu durumu anlamamıza yardımcı olabilir. Mill’e göre, bireylerin özgürlükleri, başkalarına zarar vermediği sürece sınırsız olmalıdır. Ancak burada, zorla ifade alma süreci, yalnızca şüphelinin haklarını ihlal etmekle kalmaz, aynı zamanda toplumsal anlamda da zarar verici bir etki yaratabilir. Peki, zorla ifade almak, yalnızca bir kişinin haklarını çiğnemekle mi kalır, yoksa toplumun tüm adalet algısını da sarsar mı?
Savunma Hakkı: Adaletin Temel Taşı
Etik açıdan, CMK 107. maddesi, savunma hakkının kutsallığını vurgular. Birey, kendini savunma hakkına sahip olmalıdır ve bu hak, hukukun temel prensiplerinden biridir. Bununla birlikte, felsefi bir tartışmada, savunma hakkı yalnızca hukuki bir çerçeveyle mi sınırlıdır, yoksa insanın varlık hakkı ve onuru ile mi ilgilidir? Her ikisinin de savunulabilir olduğu noktalar vardır, ancak bu süreçteki etik kararlar, hukukun ahlaki sınırlarını test eder.
Epistemoloji: Bilgi ve Gerçeklik Arasındaki Sınır
Epistemoloji, bilginin doğasını ve sınırlılıklarını sorgulayan bir felsefe dalıdır. CMK 107. maddesi, bilginin elde edilme biçimini sorgulayan, bireylerin bilgiye ulaşma yollarına dair ciddi etik ve epistemolojik meseleler açar. Peki, bir kişinin zorla ifade vermesi, gerçekten doğru bilgiye ulaşmamızı sağlayacak mıdır?
Gerçeklik ve Yanıltıcı İfadeler: Zorla Alınan Bilginin Değeri
Platon’un “Mağara Alegorisi”ne dönecek olursak, insanların genellikle yalnızca gölgeleri görerek gerçeklikten uzaklaştığına dair görüşü, burada devreye girer. Zorla alınan ifadeler de, gerçeğin yansıması değil, daha çok kişinin mevcut koşullar altında gerçekliği algılayışını şekillendiren “gölgelere” benzer. Zorlamanın, bilginin doğruluğu üzerinde nasıl bir etkisi olduğu, epistemolojik olarak oldukça tartışmalı bir meseledir. CMK 107. maddesi, yalnızca zorla alınan bilgilerin gerçek olup olmadığını sorgulamakla kalmaz, aynı zamanda bu tür bilgilerin toplumsal yapıya ve adaletin işleyişine olan etkilerini de gözler önüne serer.
Hukuki İfade ve Bilişsel Bozukluk: Bilginin Doğası
Felsefi olarak bakıldığında, zorla alınan bir ifade, yalnızca bilgi kaynağını değil, aynı zamanda bu bilginin sunulma biçimini de etkiler. Michel Foucault’nun iktidar ve bilgi arasındaki ilişkiyi incelediği eserlerinde belirttiği gibi, bilgi, iktidarın ve toplumsal yapının etkisi altında şekillenir. Zorla alınan bilgiler, yalnızca suçu veya masumiyeti ortaya koymaz; aynı zamanda kişinin özgür iradesinin bir yansıması olmaktan çıkar, toplumsal iktidarın bir biçimi haline gelir.
Ontoloji: Varoluş ve İnsan Hakları Bağlamında Kısıtlamalar
Ontoloji, varlık ve varlığın doğası üzerine sorular soran bir felsefe dalıdır. CMK 107. maddesinin ontolojik açıdan önemi, bir insanın varlık hakkının, ifade özgürlüğüyle ve dolayısıyla kendi kimliğiyle ilişkisini sorgulayan bir soruyla başlar: Bir insan, kendisini nasıl ifade edebilir, ve bu ifade özgürlüğü, ona varlık hakkı tanıyan bir devlet tarafından nasıl korunur?
İnsanın Varlığı ve Özgürlüğü: Haklar ve Kısıtlamalar
Bir kişinin varlığı, sadece bedeniyle değil, aynı zamanda kendisini ifade edebilme hakkıyla da tanımlanır. Bu anlamda, CMK 107. maddesi, insanın varlık hakkını ve kimliğini tanımak anlamına gelir. Jean-Paul Sartre’ın varoluşçuluğu çerçevesinde, her birey, kendini ifade etme özgürlüğüne sahip olmalıdır; bir başkasının bu özgürlüğüne müdahale etmesi, onun varlığını yok saymak anlamına gelir. Yine de, toplumun düzeni ve adaletin sağlanması gerektiği noktada, bu özgürlüklerin sınırları nasıl çizilir?
Sonuç: Hukuk, Etik ve İnsan Hakları Üzerine Düşünceler
Sonuç olarak, CMK 107. maddesi, sadece bir hukuki düzenleme olmanın ötesinde, etik, epistemolojik ve ontolojik derinliklere sahip bir meseledir. Hukukun adalet sağlama amacı, bireylerin özgürlüklerine müdahale etmeyecek şekilde işlerken, aynı zamanda toplumsal yapıyı da göz önünde bulundurmalıdır. Bu yazı boyunca, bireylerin ifade özgürlüğü, bilgi edinme süreçleri ve varlık hakları gibi felsefi tartışmaları, CMK 107. maddesi etrafında derinlemesine inceledik.
Bugün, zorla alınan ifadelerin bilgi değerini sorgulamak, toplumsal bir sorumluluk haline gelir. Gerçekten, zorla alınan bilgi bize hakikati sunabilir mi? Etik ve epistemolojik açıdan doğru bilgiye ulaşmak, yalnızca yasalarla değil, insan onuru ve haklarıyla da ilgilidir.